ΕΘΙΜΑ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ

Το χριστιανικό συμβολισμό του Πάσχα καθιέρωσε για πρώτη φορά ο Απόστολος Παύλος. Από την εποχή που οι χριστιανοί άρχισαν να γιορτάζουν το Πάσχα, διατήρησαν ορισμένα χαρακτηριστικά του Εβραϊκού, ενώ ταυτόχρονα προσέθεσαν άλλα. Αυτό φαίνεται από το πασχαλινό αρνί (οβελίας) και τα κόκκινα αυγά.
Πλούσια είναι η παράδοση για τον συμβολισμό των αυγών του Πάσχα.

Το αυγό, πανάρχαιο σύμβολο της γένεσης του κόσμου, της γέννησης της ζωής, το συναντάμε σε πολλές λατρείες, τόσο πρωτόγονες, όσο και περισσότερο εξελιγμένες. Είναι στη λαϊκή και μυθολογική φαντασία το σύμβολο της ζωής. Έχει μέσα του... δύναμη ζωική και πίστευαν πως μπορούσε να την μεταδώσει στους ανθρώπους, τα ζώα, τα φυτά.

Για τους πρώτους Χριστιανούς το αυγό είναι το σύμβολο της Ανάστασης του Χριστού. Στο Μεσαίωνα, βάφονταν αυγά για να δοθούν σαν δώρα το Πάσχα.

Στα Βυζαντινά χρόνια έφτιαχναν κουλούρα που στην μέση της είχε ένα κόκκινο αυγό. Το αυγό, από το οποίο βγαίνουν τα πουλιά, συμβολίζει την ζωή, ενώ το κόκκινο είναι το χρώμα της ζωής. Το βάψιμο των αυγών, για λατρευτικούς σκοπούς απαντάται σε διάφορους τόπους του κόσμου.

Γιατί βάφονται όμως κόκκινα τα αυγά της Ανάστασης;
Η παράδοση λέει πως: "Όταν είπαν πως αναστήθηκε ο Χριστός, κανείς δεν το πίστευε. Μια γυναίκα, που κρατούσε στο καλάθι της αυγά, φώναξε: "Μπορεί από άσπρα να γίνουν κόκκινα;" Και, ω του θαύματος έγιναν!"

Μερικοί πιστεύουν ότι τα αυγά βάφονται κόκκινα σε ανάμνηση του αίματος του Χριστού, που χύθηκε για εμάς τους ανθρώπους. Κόκκινο είναι και το χρώμα της χαράς. Χαράς για την Ανάσταση του Χριστού. Είναι παράλληλα όμως και χρώμα αποτρεπτικό. Κόκκινες βελέντζες και κόκκινα μαντίλια κρεμούσαν τη Μεγάλη Πέμπτη στη Χαλκιδική οι γυναίκες για το καλό.  Το βάψιμο των αυγών γινόταν τη Μεγάλη Πέμπτη γι αυτό και τη λέγαν Κόκκινη Πέφτη ή Κοκκινοπέφτη. Παλιότερα το συνήθιζαν κι αποβραδίς, πάντοτε τα μεσάνυχτα, με το ξεκίνημα της νέας μέρας. Καινούρια πρέπει να ήταν η κατσαρόλα που θα έβαφαν τα αυγά και ο αριθμός τους ορισμένος και τη μπογιά τη φύλαγαν σαράντα μέρες και δεν την έχυναν, ακόμα και τότε, έξω από το σπίτι.

Πριν τη γιορτή του Πάσχα, έχουμε μία περίοδο νηστείας 50 ημερών. Η τελευταία εβδομάδα πριν από την Κυριακή του Πάσχα είναι η Μεγάλη Εβδομάδα των Παθών.

Τα έθιμα ξεκινούν από το Σάββατο του Λαζάρου, που σε κάποιες περιοχές της Χαλκιδικής τα παιδιά γυρίζουν από πόρτα σε πόρτα και τραγουδούν το "Λάζαρο", συγκεντρώνοντας χρήματα και αυγά.

Για την ψυχή του Λάζαρου οι γυναίκες ζύμωναν ανήμερα το πρωί ειδικά κουλούρια, τους "λαζάρηδες", τα "λαζαρούδια" ή και "λαζαράκια". "Λάζαρο δεν πλάσεις, ψωμί δεν θα χορτάσεις" έλεγαν, μια και ο αναστημένος φίλος του Χριστού πίστευαν πως είχε παραγγείλει: "Όποιος ζυμώσει και δε με πλάσει, το φαρμάκι μου να πάρει..."

Το πρωί της Κυριακής των Βαΐων, οι πιστοί πηγαίνουν στην εκκλησία για να πάρουν  βάγια (φύλλα φοινίκων) που τα τοποθετούν στα εικονίσματα για να τους φυλάνε όλο το χρόνο. Από την Κυριακή των Βαΐων και κάθε βράδυ καθ΄ όλη τη διάρκεια της Μ. Εβδομάδας, όλοι οι πιστοί μαζεύονται στις εκκλησίες για να παρακολουθήσουν με κατάνυξη τα Θεία Πάθη.

Αν και είναι ακόμα σαρακοστή, η εκκλησία την Κυριακή των Βαΐων επιτρέπει το ψάρι. Έτσι και το τραγούδι των παιδιών λέει:

"Βάγια, Βάγια των βαγιών,

τρώνε ψάρι και κολιό,

κι ως την άλλη Κυριακή

με το κόκκινο αυγό ! "

Την Μ. Τρίτη φτιάχνουν οι νοικοκυρές τα κουλουράκια.

Την Μ. Τετάρτη γίνεται το πλύσιμο και το καθάρισμα του σπιτιού ενώ το απόγευμα γίνεται στην εκκλησία το ευχέλαιο.

Την Μ. Πέμπτη βάφουν τα αυγά. Την Μ. Πέμπτη το βράδυ, αφού τελειώσουν τα 12 Ευαγγέλια, κοπέλες αναλαμβάνουν να στολίσουν τον επιτάφιο με γιρλάντες από λευκά λουλούδια, έτσι την Μ. Παρασκευή το πρωί ο επιτάφιος είναι έτοιμος για να δεχθεί το "σώμα του Χριστού" κατά την Αποκαθήλωση.

Η Μ. Παρασκευή, είναι ημέρα πένθους, ο λαός ζει με μεγάλη κατάνυξη το Θείο Δράμα. Δεν τρώνε γλυκά για την αγάπη του Χριστού που τον πότισαν ξύδι. Ταχινόσουπα, μαρούλι με ξύδι ή φακές με ξύδι είναι τα συνήθη φαγητά. Κανείς δεν πρέπει να πιάσει στα χέρια του σφυρί ή βελόνι, γιατί θεωρείται μεγάλη αμαρτία.

Οι κοπέλες στολίζουν τον Επιτάφιο με άνθη της άνοιξης: βιολέτες, μενεξέδες, τριαντάφυλλα, πασχαλιές..... Όλα τα λουλούδια πλέκονται σε στεφάνια και γιρλάντες και ο Επιτάφιος γίνεται όλος μια κορόνα από άνθη, ενώ ψέλνουν το μοιρολόγι της Παναγίας. Όλοι προσκυνάνε τον Επιτάφιο και οι γυναίκες και τα παιδιά, "για να τους πιάσει η χάρη", περνάνε από κάτω.

Το βράδυ γίνεται ο Εσπερινός και η περιφορά του Επιταφίου. Της πομπής προπορεύεται η μπάντα ή η χορωδία και παίζει πένθιμα εμβατήρια, ακολουθούν οι Ιεροψάλτες, ο κλήρος, οι μυροφόρες, τα εξαπτέρυγα, πρόσκοποι, και οι πιστοί που ψέλνουν καθ' όλη τη διάρκεια της λιτανείας. Σε όλη τη διαδρομή οι πιστοί ραίνουν τον επιτάφιο με λουλούδια και αρώματα, κρατώντας αναμμένα κεριά.

 

Το Μ. Σάββατο, μετά το τέλος της λειτουργίας της Ανάστασης, όλοι οι πιστοί φροντίζουν να πάρουν στα σπίτια τους τη λαμπάδαμε το Άγιο φως της Ανάστασης και πριν μπουν στο σπίτι κάνουν το σημάδι του σταυρού με τον καπνό του κεριού πάνω στην πόρτα, ανάβουν το καντήλι που έχουν στα εικονίσματα του σπιτιού και φροντίζουν να το κρατούν αναμμένο όλο το χρόνο για να το ανανεώσουν και πάλι την επόμενη Ανάσταση.

Στρώνεται το τραπέζι: μαγειρίτσα, σαλάτα , γαλατόπιτα, τυρόπιτα, ψητό της κατσαρόλας.

Πρώτα - πρώτα όμως θα τσουγκρίσουν τα αυγά. Τη συνήθεια αυτή βρίσκουμε στους Βυζαντινούς, ήδη από το 13ο αιώνα. "Με τ' αυγό να τ' ανοίξω" έλεγαν, έτρωγαν το αυγό τους και ξεκίναγαν το φαγητό. Σε μερικά μέρη τρεις μέρες δεν σήκωναν το τραπέζι και τα ψίχουλα τα έριχναν στα αμπέλια για να έχουν πολύ καρπό.

Ανήμερα το Πάσχα ψήνεται το αρνί στη σούβλα, πολλοί όμως το συνηθίζουν στο φούρνο, γεμιστό με ρύζι, κουκουνάρια και σταφίδες.

Το μεσημέρι της Κυριακής του Πάσχα γίνεται η Δεύτερη Ανάσταση. Η Αγάπη. Για την αγάπη των ανθρώπων σταυρώθηκε ο Χριστός, γι αυτό και το Ευαγγέλιο διαβάζεται σε δώδεκα γλώσσες, συμβολίζοντας την ενότητα των εθνών. "Το φίλημα της αγάπης" ανταλλάσσουν όλοι οι πιστοί, ενώ ο παπάς τους μοιράζει από ένα κόκκινο αυγό.

 Πασχαλινό έθιμο στην Ιερισσό Χαλκιδικής

Το σημαντικότερο πασχαλινό έθιμο στην Ιερισσό Χαλκιδικής είναι "Του Μαύρου Νιου Τ' Αλώνι". Γιορτάζεται την Τρίτη ημέρα του Πάσχα, στην ομώνυμη τοποθεσία πάνω στους λόφους. Μετά την επιμνημόσυνη δέηση και την εκφώνηση του πανηγυρικού της ημέρας, οι γεροντότεροι αρχίζουν τον χορό. Σιγά-σιγά πιάνονται όλοι οι κάτοικοι και όλοι μαζί τραγουδούν και χορεύουν όλα τα Πασχαλινά τραγούδια και τελειώνουν με τον "ΚΑΓΚΕΛΕΥΤΟ" χορό, που είναι η αναπαράσταση της σφαγής 400 Ιερισσιωτών από τους Τούρκους, κατά την επανάσταση του 1821. Ο χορός περνά κάτω από δάφνινη αψίδα όπου υπάρχουν όπου υπάρχουν δύο παλικάρια με υψωμένα σπαθιά. Ο χορός στη μέση περίπου του τραγουδιού διπλώνεται στα δύο με τους χορευτές να περνούν ο ένας απέναντι από τον άλλο για τον τελευταίο χαιρετισμό.

Κατά την διάρκεια της γιορτής μοιράζονται σε όλους, καφές που βράζει σε μεγάλο καζάνι "ζωγραφίτικος", τσουρέκια και αυγά. Ο χορός επαναλαμβάνεται το απόγευμα στην κεντρική πλατεία του χωριού.

Πως ξεκίνησε αυτό το Έθιμο..

Όταν, σύμφωνα με την παράδοση, το 1821 επαναστάτησαν οι Έλληνες της Χαλκιδικής, οι Τούρκοι γρήγορα κυριάρχησαν, και οι πρόκριτοι, φοβισμένοι για αντίποινα, έφυγαν στα βουνά. Ήρθε τότε το Πάσχα (1845), κι η μικρή πολιτεία, η Ιερισσός, φαινόταν έρημη χωρίς τους Ρωμιούς. Οι Τούρκοι τους αναζήτησαν και τους μήνυσαν να κατέβουν από τα βουνά και δεν θα τους πείραζαν.
Την Τρίτη λοιπόν του Πάσχα φάνηκαν όλοι. Όταν έφτασαν στα πρώτα αλώνια, οι Τούρκοι "κράτησαν την υπόσχεσή τους, και δεν τους πείραξαν, τους έβαλαν όμως να περάσουν κάτω από αψίδα που σχημάτιζαν δυο στρατιώτες με τα σπαθιά τους, για να τους δείξουν πώς υποτάσσονται. Περνούσαν οι Έλληνες... ώσπου σε μια στιγμή ένα παλικάρι ντράπηκε για την ταπείνωση... μπροστά μάλιστα στα μάτια της καλής του, άρπαξε τα σπαθιά και τα πέταξε. Φυσικά, τον έσφαξαν οι Τούρκοι επί τόπου.

Από τότε λοιπόν στην Ιερισσό, κάθε Τρίτη του Πάσχα, στις 11 το πρωί, και ποτέ άλλοτε, βγαίνουνε στου "Μαύρου Νιου τ' αλώνι" και χορεύουν τον "καγκελευτό" χορό για μνημόσυνο. Έτσι μάλιστα με τον ίδιον τρόπο, σηκώνοντας τα χέρια σαν αψίδα ψηλά, ώστε να περνούν οι άλλοι από κάτω.

Σε ολόκληρη την Ελλάδα η Μεγάλη Εβδομάδα και το Πάσχα γιορτάζονται με ξεχωριστή λαμπρότητα και κατάνυξη.

     Ήθη και έθιμα τις Κρήτης

Η περίοδος του Πάσχα αρχίζει από το Σάββατο του Λάζαρου και τελειώνει την Παρασκευή  της Διακαινησίμου. Το Σάββατο λοιπών του Λάζαρου, ομάδες παιδιών ξεκινούσαν  από το πρωί κρατώντας  εικονίσματα λουλουδοστολισμένα  και ένα καλαθάκι στα χεριά και έλεγαν από πόρτα σε πόρτα τα κάλαντα του Λάζαρου. Το φιλοδώρημα ήταν κύριος φρέσκα αυγά η λάδι και λιγότερο χρήματα.  
Μεγάλη Δευτέρα,  μεγάλη μαχαίρα.
Μεγάλη Τρίτη ο Χριστός εκρίθη.
Μεγάλη Τέταρτη ο Χριστός εχαθεί.
Μεγάλη Πέμπτη ο Χριστός εβρέθει.
Μεγάλη Παρασκευή ο Χριστός στο καρφί.
Από το πρωί της μεγάλης Πέμπτης οι νοικοκυρές ξεκινούσαν τις προετοιμασίες των αυγών. Τα κορίτσια την ιδία μέρα μαζεύονταν στο προαύλιο της εκκλησίας η σε κάποιο σπίτι για να κατασκευάσουν το μεγάλο στεφάνι για τον εσταυρωμένο Ιησού. Συμμετείχαν και αγόρια στην όλη διαδικασία για τις πιο δύσκολες εργασίες. Τα παιδιά πηγαινοέρχονταν στα σπίτια με τις αυλές για να κουβαλήσουν λουλούδια, φώναζαν κατά διαστήματα ( Άλλος τις κολαινες  κι άλλος τα μυρωδικά!). Το πρωί της Μεγάλης  Παρασκευής  τα παιδιά κρατώντας καλαμένιους σταυρούς γυρνούσαν στα σπίτια του χωριού τραγουδώντας (τα πάθει του Χριστού) αυτό που οι νεότεροι το λέμε (το μοιρολόγι της Παναγίας).
   Το Μεγάλο Σάββατο ήταν αφιερωμένο στην παρασκευή των γαλακτερών, δηλαδή των  τσουρεκιών καθώς και τον λαλτσουνιών.
             Στέλλα Δ.

Ήθη και έθιμα σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας

Κύθνος: Στην Κύθνο, έχουν ένα διαφορετικό πασχαλινό έθιμο, το έθιμο της «κούνιας». Σύμφωνα με αυτό, την Κυριακή του Πάσχα στην πλατεία του χωριού, στήνεται μια κούνια στην οποία κουνιούνται αγόρια και κορίτσια ντυμένα με παραδοσιακές στολές. Σύμφωνα με το έθιμο, όποιο αγόρι κουνήσει ένα κορίτσι και μετα το κορίτσι τον ΄ανταποδώσει΄, δεσμεύεται ενώπιων του Θεου... για γάμο!

Πάτμος: Στο πανέμορφο νησί της Πάτμου, έχουν ένα ακόμη πιο ξεχωριστό έθιμο, και αυτό είναι το έθιμο του «νιπτήρα». Αυτός λοιπόν στολίζεται με βάγια και πολύχρωμα ευωδιαστά λουλούδια. Την Μεγάλη Πέμπτη οι κάτοικοι του νησιού, αναπαριστούν τον Μυστικό Δείπνο ή στα σπίτια τους με την οικογένειά τους ή στην πλατεία του χωριού (στην οποία υποχρεούται ο δήμαρχος να είναι παρών) για να γιορτάσουν με

Ύδρα: Στην Ύδρα, έχουν ένα ξεχωριστό έθιμο την Μεγάλη Παρασκευή. Εκεί ο Επιτάφιος μπαίνει στην θάλασσα και διαβάζεται η ακολουθία του. Ξεχωριστή θέση έχουν και τα πολύχρωμα βαρελότα που φωτίζουν (μετά τον επιτάφειο) τον ουρανό.

Ζάκυνθος: Στην Ζάκυνθο, ο Επιτάφιος, γίνεται με διαφορετικό τρόπο απ’ ότι στην υπόλοιπη Ελλάδα. Εκεί , σύμφωνα με ένα αρχαίο έθιμο, η περιφορά του Επιταφίου, γίνεται τις νωρίς το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου, ενώ με την ανατολή του ηλίου, ο Δεσπότης σηκώνει την Ανάσταση.

Χίος: Στην Χίο, έχουμε το έθιμο του «ρουκετοπόλεμου». Αυτό είναι ένα έθιμο που έχει τις ρίζες του από την εποχή της Τουρκοκρατίας. Οι κάτοικοι των ενοριών του Αγίου Μάρκου και της Παναγίας της Ερειθιανής, δύο εκκλησιών που βρίσκονται η μία δίπλα στην άλλη, έφτιαχναν παλιά, αυτοσχέδια κανονάκια, που με το καιρό εξελίχθηκαν σε αυτοσχέδιες ρουκέτες.Ο ρουκετοπόλεμος, αποτελεί ένα ιδιαίτερο έθιμο στην Χίο, γι’ αυτό και η προετοιμασία των ρουκετών αρχίζει αμέσως μετά το Πάσχα για να είναι έτοιμες τον επόμενο χρόνο.

Ρόδος: Στην Ρόδο, τα παιδιά το Μεγάλο Σάββατο «ταξιδεύουν» από σπίτι σε σπίτι και τραγουδούν τον «Λάζαρο». Το αντίτιμο είναι χρήματα ή αυγά, τα οποία και συγκεντρώνουν για να τα δώσουν αργότερα στην εκκλησία. Ένα ακόμα έθιμο της ημέρας είναι και τα λεγόμενα «Λαζαράκια». Αυτά, είναι πασχαλινά κουλούρια που φτιάχνουν οι νοικοκυρές του νησιού σε στριφτό σχήμα. Τα «Λαζαράκια» συμβολίζουν το σώμα του Λαζάρου που ήταν τυλιγμένο σε σάβανο.

Επίσης σε όλες τις παραπάνω περιοχές (σε κάποιες οικογένειες) χρησιμοποιούν ακόμα πατζάρια για να βάψουν τα αυγά.

Χριστόφορος Τ.